Digitalisering lijkt een toverwoord als het om erfgoed gaat. Het gaat daarbij om minstens twee zaken : ten eerste het digitaal ontsluiten van verzamelingen en collecties bij allerlei cultuurhistorische instellingen: musea, bibliotheken, archieven, foto- en filmcollecties, regionaalhistorische centra en een aantal niet zo gemakkelijk te classificeren instellingen die veel meer zijn dan een museum, een archief of een bibliotheek.

Ten tweede presenteren vele van deze instellingen steeds vaker gedeelten van hun collectie rechtstreeks op internet. Dan men beschikt niet alleen over een online catalogus, maar ook over toegang tot cultuurhistorische bronnen en objecten zelf, concrete digitale bibliotheken, musea of archieven. Ook bij digitalisering zijn er klein en grote samenwerkingsverbanden, met name voor bibliografieën en kunsthistorische thesauri. Men kan het getoonde vaak vergroten, verkleinen of op andere manieren de presentatie naar wens instellen.

Op deze pagina zijn verschillende links bijeengebracht : links naar overkoepelende instanties op het gebied van digitalisering, een selectie van soms minder bekende online catalogi en links naar digitale collecties. Omdat één pagina niet alles kan bevatten, zijn er tenslotte verwijzingen naar enige linksverzamelingen. Een flink aantal links blijkt in de loop der jaren juist op dit terrein te zijn gewijzigd of verdwenen. Digitaal erfgoed heeft niet vanzelf het eeuwige leven!

Op deze website zijn er afzonderlijke pagina’s over digitale beeldcollecties, (digitale) archieven,  digitale bibliotheken, musea en rechtsgeschiedenis, en virtuele tentoonstellingen.

Overkoepelende instanties

• Digitaal Erfgoed Nederland (DEN), Den Haag – dit bureau ondersteunt informatisering en digitalisering; er was een projectenbank en er is een aggregator van digitale collecties
• Netwerk Digitaal Erfgoed
• Het Geheugen van Nederland – zoeken naar gedigitaliseerde foto’s van bronnen in zo’n 130 collecties van ruim negentig instellingen op deze portal
• Filmarchives Online – een verband van Europese filmmusea met online bestanden
• Bronnen en kaarten, Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed – een mooi overzicht van relevante landelijke bronnen

Voor Nederland vallen er een aantal regionale portals te noemen voor digitaal cultureel erfgoed en cultuurhistorie:

• Brabants Erfgoed
• Geheugen van Drenthe
• RedBot: Fries Erfgoed Hub
• Collectie Gelderland – een van de eerste regionale portalsites
• Erfgoed Groningen – met veel links, zoals De Verhalen van Groningen en Collectie Groningen voor musea
• Limburgs Erfgoed – zie ook het Limburgs Erfgoednet
• Oneindig Noord-Holland
• Erfgoedplatform Overijssel – voor een algemeen publiek is er Mijn Stad Mijn Dorp
• UtrechtAltijd
• Zeeuwse Ankers
• Geschiedenis van Zuid-Holland

Archieven:

• International Council of Archives (ICA) – internationale organisatie van en voor archivarissen en archieven
• Koninklijke Vereniging van Archivarissen

Musea:

• International Council of Museums (ICOM) – internationaal platform van musea
• Nederlandse Museumvereniging
• SIMIN – de sectie voor informatisering en digitalisering van de Nederlandse Museumvereniging

Biblotheken:

• International Federation of Library Associations and Institutions (IFLA) – de IFLA is een koepelorganisatie met vele afzonderlijke werkgroepen; de site bevat uiteraard links naar de websites van gespecialiseerde verbanden
• Visual Resources Association – een organisatie op het gebied van visueel materiaal (foto’s, film, video’s)
• Arts and Humanities Data Service – een voormalig project van vijf Engelse centra voor verschillende soorten erfgoed, waaronder geschiedenis
• Canadian Heritage Information Network – site voor het Canadese erfgoed, zowel in het Engels als het Frans

Digitale ontsluiting van archieven

In Nederland

• Archieven – via deze site kan men tegelijkertijd zoeken naar archiefstukken in tientallen Nederlandse archieven
• Internationaal Instituut voor Sociale Geschiedenis, Amsterdam – vele honderden online inventarissen van het IISG
• Atria: Internationaal Informatiecentrum en Archief voor de Vrouwenbeweging, Amsterdam – met een aantal online inventarissen
• Collecties bij het KDC, Nijmegen – er is een centrale catalogus voor zowel archivalia, audiovisueel materiaal en boeken als ook afzonderlijke zoekmogelijkheden bij het KDC
• Archieven in het Groene Hart – een zoeksite van vijf Zuid-Hollandse streekarchivariaten en stadsarchieven
• Gronings Archiefnet, – een portal voor de collecties van archieven in de provincie Groningen soortgelijke initiatieven zijn er voor Friesland en Drenthe, die voor Utrecht is opgeheven
• Nederlands Textielmuseum, Tilburg – het Textielmuseum geeft goed zicht op dit deel van de economische geschiedenis met zowel een database voor de collectie als een bibliotheekcatalogus
• Instituut Beeld en Geluid, Hilversum – onder andere online catalogisering van televisie- en radio-opnamen
• Rijksbureau voor Kunsthistorische Documentatie (RKD), Den Haag – met catalogi voor de eigen collectie en de Nederlandse versie van de Arts and Architecture Thesaurus (AAT); de AAT wordt beheerd door The Getty Institute, Los Angeles

Voorbeelden in andere landen

• Archives Hub, Groot-Brittannië – catalogisering van Engelse universiteitsarchieven
• Find an Archive, The National Archives, Kew, de opvolger van Access to Archives (A2A), een zoeksite voor archieven in Engeland, Schotland en Wales
• Cambridge University Archives – online ontsluiting van archieven van de universiteit, vele geleerden en beroemdheden
• Engineering and Technology History, Institution of Electrical and Electronics Engineers, Londen – dit instituut beheert onder ander het archief van Michael Faraday
• Online Archival Search Information System (OASIS), Harvard University – digitale inventarissen voor vele van de rijke collecties en bibliotheken
• Archiefcollecties Catholic University of America, Washington, D.C. – een voorbeeld van zeer diverse collecties
• Research Libraries Organisation (RLG) – samenwerking tussen bibliotheken voor electronische ontsluiting
• VD-17 – de afkorting voor een online bibliografie van 17e-eeuwse Duitse drukken, compleet met afbeeldingen, een initiatief van een aantal grote Duitse bibliotheken

Digitale collecties

Men vind meer Nederlandse websites met afbeeldingen via de speciale pagina voor beeldbanken.

• Het Geheugen van Nederland – een site met nu meer dan honderd digitale collecties in Nederland
• Instituut Collectie Nederland, Amsterdam – dit opgeheven instituut beheerde de zogeheten rijkscollecties, er is nog wel een catalogussite voor de collecties bij de Rijksdienst voor het Cultureel Eerfgoed
• Beeldbank Nationaal Archief, Den Haag – meer dan een half miljoen foto’s gemaakt tussen 1880 en 1990
• Beeldbank WO II, NIOD, Amsterdam – het NIOD beheert duizenden foto’s
• Beeldbank Regionaal Historisch Centrum Tilburg – een voorbeeld van goed doorzoekbare visuele collecties
• Beeldbank Rijksdienst voor Cultureel Erfgoed, Amersfoort – een database met 600.000 foto’s en tekeningen
• Beeldbank Noord-Holland – een initiatief van zowel musea als archieven
• Beeldbank Stadsarchief, Amsterdam – met daarin ook 5000 afbeeldingen van beeldhouwwerken uit de fotocollectie van het Amsterdams Fonds voor de Kunst
• Fries Fotoarchief, Leeuwarden – in het kader van Tresoar zijn foto’s bij het Frysk Ryskarchyf toegankelijk
• Beeldbank Nederlands Fotomuseum, Rotterdam – de beeldbank van het Nederlands Foto Museum
• EYE – Nederlands Filmmuseum, Amsterdam – met een groot project Beelden voor de Toekomst voor digitalisering van oude films van vier instellingen
• Trésor, Technische Universiteit Delft – een kleine collectie gedigitaliseerde oude boeken, tijdschriften, kaarten, prenten
• Early Photography – een initiatief van het Rijksmuseum, het Leidse Prentenkabinet en tientallen archieven en musea voor de digitalisering van vroege Nederlandse foto’s
• Bijzondere Collecties Universiteitsbibliotheek Utrecht – een Nederlands universitair voorbeeld, met daarbij een aparte overzichtssite voor de archiefcollecties en de gedigitaliseerde objecten zelf
• Brabant Collectie, Universiteit van Tilburg – toegang tot een literatuurdatabase, foto’s, kaarten en het Brabants Filmarchief

Op een aantal gebieden zijn er centrale instellingen en websites om erfgoed online toegankelijk te maken:

• Academisch erfgoed – een samenwerkingsverband van een aantal Nederlandse universiteiten en universitaire musea, met als resultaat Academische collecties, een portalsite voor ruim negentig collecties
• Medisch Erfgoed – een website met voorwerpen uit vijf Nederlandse collecties
• Erfgoedcentrum Nederlands Kloosterleven, Cuijk-St. Agatha – in en bij het veertiende-eeuwse klooster van de Kruisheren zijn collecties van meer dan zeventig katholieke orden en congregaties te vinden
• Nederlands Militair Erfgoed – een portal met enige digitale collecties, onder andere oude drukken, tijdschriften en portretten; het Nationaal Militair Museum te Soesterberg opende najaar 2014
• Maritiem Digitaal – de zoeksite van een consortium van elf Nederlandse scheepvaartmusea
• Stichting Volkenkundige Collectie Nederland (SCVN) – een portal voor de collecties van zes volkenkundige musea

Voor België valt op zijn minst het werkverband Academisch Erfgoed in Vlaanderen te noemen.

Hieronder een aantal buitenlandse voorbeelden:

• European Visual Archive – pilotproject met twee fotocollecties uit Londen en Antwerpen
• Oxford Text Archive – één van de belangrijkste goed doorzoekbare tekstcollecties; men kan ook direct naar de teksten gaan
• Wittgenstein Archive, Cambridge – niet de enige collectie, maar wel een heel bijzondere verzameling rond deze filosoof
• Digitale Sammlungen, Bayerische Staatsbibliothek, München – gedigitaliseerde boeken en veel meer
• Klassik Stiftung Weimar, een samenwerkingsverband van zo’n 25 musea en archieven, waaronder het Goethe- und Schiller-Archiv en de Herzogin Anna-Amalia-Bibliothek, met online catalogi en databases
• Verteilte Digitale Inkunabelbibliothek – honderden gedigitaliseerde drukken van vòòr 1501, een voormaih projekt van de Universitäts- und Stadtbibliothek te Keulen en de Herzog-August-Bibliothek te Wolfenbüttel
• Codice diplomatico della Lombardia medievale – een project te Padua met een online versie van oorkonden van de 8e tot de 13e eeuw, met zowel een teksteditie als de oorkonden zelf
• Compact Memory – een project voor de digitalisering van oude joodse tijdschriften in Duitsland
• American Memory – een project van de Library of Congress voor het Amerikaanse erfgoed

Buiten categorie

De hier genoemde instellingen en digitale collecties overschrijden grenzen: het gaat om instellingen onder één dak, om instellingen die veel meer in huis hebben dan men zou verwachten, opmerkelijke vormen van samenwerking of ontsluiting, en om uitzonderlijke collecties.

• Collectie Gelderland – een boeiende portal ter digitale ontsluiting van een groep musea en andere erfgpedinstellingen in Gelderland
• Atlas of Mutual Heritage – website van het Nationaal Archief over de wereldwijde invloed van de VOC, met toegang tot zowel archiefstukken als kaarten, schilderijen en tekeningen; zie ook het gearchiveerde TANAP-Net voor de betrokken archieven
• Joods Historisch Museum, Amsterdam – fraaie ontsluiting van zeer diverse en bijzondere collecties, zoals de bibliotheek van het Etz Haim Livraria Montesinos
• Menasseh ben Israel-collectie, Bibliotheca Rosenthaliana, Universiteit van Amsterdam
• Archief en Museum voor het Vlaams Cultuurleven (AMVC), Antwerpen – archivalia, foto’s, affiches en brieven
• Connected Histories: British History Sources, 1500-1900 – hier kan men tegelijk zoeken in tientallen Britse databases
• Digital Collections, New York Public Library – de NYPL beheert naast miljoenen boeken ook vele archieven
• Bibliotheek van het Metropolitan Museum of Art, New York – de bibliotheek van een zeer indrukwekkend museum
• Library of Congress, Washington, DC – de grootste bibliotheek ter wereld, met ook standaards voor beschrijving en digitalisering als de LC Subject Headings, EAD en MARC
• Online Archive of California – toegang met gebruik van EAD tot de collecties vele Californische musea en bibliotheken
• American Heritage – Amerikaans erfgoed op een website van de University of California at Berkeley
• Jersey Heritage Trust – digitale inventarisering van archieven, kunst, archeologie en natuurlijke historie
• Digital collections, Yale University, New Haven, CT – zoeken in vele collecties
• Monasterium – een ambitieus project om het erfgoed van Oostenrijkse kloosters en kerken toegankelijk te maken, met een bibliografie, digitalisering van charters en online archiefinventarissen
• Château de Versailles – niet alleen een veelzijdige website over het kasteel zelf, maar ook een complete portal met zeer uiteenlopende bronnen en databestanden

Andere linksverzamelingen

• Archivalia – de blog van Klaus Graf, archivaris van de RWTH, Aken, voor en over archieven, maar inmiddels vooral een goudmijn voor nieuws over cultuurgeschiedenis in de breedste zin
• A Compendium of Digital Collections, University of New Hampshire – een pionierproject met een simpele database op basis van een blogsysteem, sinds 2011 niet meer bijgehouden